تاثیر فناوری بر لجستیک دریایی خاورمیانه؛ تحولی نوین در زنجیره تأمین

لجستیک دریایی به عنوان یکی از ارکان کلیدی زنجیره تأمین جهانی، نقشی بی بدیل در اقتصاد خاورمیانه ایفا می کند.

به گزارش کاریبو به نقل از اقتصادآنلاین، با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک این منطقه در تقاطع راه های تجاری بین اروپا، آسیا و آفریقا، تحولات اخیر در فناوری های نوین به ویژه اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و بلاک چین، تأثیر عمیقی بر ساختار اقتصادی و تجاری لجستیک دریایی داشته اند. در این گزارش به بررسی آثار اقتصادی این فناوری ها، چالش ها و فرصت های پیش رو در لجستیک دریایی خاورمیانه و جایگاه بنادر ایران در این تحولات می پردازیم.

وضعیت کنونی لجستیک دریایی در خاورمیانه

۱. تحلیل بازار و رشد اقتصادی

در سال ۲۰۲۲، خاورمیانه حدود ۲۰ درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص داد. بنادر کلیدی همچون بندر دوبی، بندر جده و بندر حمد، به عنوان هاب های اصلی لجستیک دریایی در منطقه شناخته می شوند. برآوردها نشان می دهند که حجم بار جابه جا شده در این بنادر در سال گذشته به بیش از ۱۰۰ میلیون کانتینر رسیده است. این رشد چشمگیر، نشان دهنده اهمیت روزافزون لجستیک دریایی در اقتصاد خاورمیانه است.

اقتصادهای منطقه به شدت به درآمدهای ناشی از حمل و نقل دریایی وابسته اند. به طور مثال، امارات متحده عربی با درآمد سالانه حدود ۲۹ میلیارد دلار از فعالیت های بندری، یکی از کشورهای پیشرو در این حوزه به شمار می رود. این درآمدها به عنوان یکی از منابع کلیدی مالی برای توسعه زیرساخت ها و خدمات عمومی به کار می روند.  هرچند که صادرات دریایی محموله های نفت و گازهمچنان یکی از اصلی ترین ماموریت های بنادر کشورهای نفت خیز خاورمیانه است.

۲. چالش های ساختاری

اگرچه بازار لجستیک دریایی در خاورمیانه رو به رشد است، اما این صنعت با چالش های متعددی مواجه است. از جمله این چالش ها می توان به زیرساخت های ناکافی، مشکلات امنیتی و عدم هماهنگی بین کشورهای مختلف اشاره کرد. این مسائل نه تنها بر کارایی تأثیر می گذارند، بلکه می توانند هزینه های اضافی را به زنجیره تأمین تحمیل کنند. همچنین ریسک های سیاسی و تغییرات سریع و گسترده در حوزه روابط دیپلماتیک میان کشورهای خاورمیانه نیز از دیگر چالش های ساختاری است.

جایگاه بنادر ایران در نسل جدید بنادر

۱. تحلیل وضعیت بنادر ایران

ایران با برخورداری از بنادر مهمی مانند بندر امام خمینی، بندر عباس(بندر شهید رجایی) و بندر چابهار(بندر شهید بهشتی)، ظرفیت های قابل توجهی برای توسعه لجستیک دریایی دارد. بندر چابهار، به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، می تواند به عنوان دروازه ای برای دسترسی به بازارهای آسیای میانه و افغانستان عمل کند. این بندر با سرمایه گذاری های جدید و استفاده از فناوری های نوین، می تواند جایگاه خود را در زنجیره تأمین جهانی بهبود بخشد. اما تحقق این موضوع در گرو اتصال این بندر به مسیرهای ریلی و تبدیل این بندر به یک کریدور بین المللی است.

طبق آمار، بندر عباس(شهید رجایی) در سال ۲۰۲۲ توانسته است حدود ۷۰ میلیون تن کالا را جابه جا کند. این حجم بالای جابه جایی نشان دهنده پتانسیل بالای بنادر ایران در جذب بارهای بین المللی است و این درحالی است که در حال حاضر تنها ۴۰ درصد ظرفیت بنادر ایران در حال استفاده است. با این حال، بهبود زیرساخت ها و به کارگیری فناوری های نوین، ضرورت جدی برای افزایش کارایی و کاهش هزینه ها در این بنادر است.

۲. فناوری های نوین و تحول بنادر ایران

با ورود فناوری های نوین به صنعت لجستیک دریایی، بنادر ایران نیز باید به سمت نوآوری و تحول حرکت کنند. استفاده از اینترنت اشیاء برای ردیابی و مدیریت کانتینرها، هوش مصنوعی برای پیش بینی تقاضا و بلاک چین برای افزایش شفافیت در معاملات، می تواند به بهبود عملکرد بنادر ایران کمک کند.

به عنوان مثال، با استفاده از IoT، بنادر می توانند از داده های لحظه ای برای بهینه سازی عملیات تخلیه و بارگیری استفاده کنند. این موضوع می تواند به کاهش زمان توقف کشتی ها و در نتیجه افزایش درآمد بنادر منجر شود. همچنین لازم است تا با حضور صنایع در نزدیکی بنادر و هماهنگی هر چه بیشتر صنعت، بندر و خدمات مرتبط، اکوسیستم اقتصاد دریامحور را در سواحل ایران ایجاد و تقویت نمود.

۳. چالش ها و فرصت ها برای بنادر ایران

با وجود پتانسیل های بالای بنادر ایران، چالش های متعددی نیز وجود دارد. از جمله این چالش ها می توان به کمبود سرمایه گذاری در زیرساخت ها، محدودیت های مالی و عدم دسترسی به فناوری های پیشرفته اشاره کرد. برای غلبه بر این چالش ها، همکاری های بین المللی و جذب سرمایه گذاری های خارجی ضروری است که مقدمه آن نیز رفع یا کاهش تحریم های بین المللی و یا حضور سرمایه گذاران خطر پذیری است که تحریم ها و هزینه های جانبی آن موجب انصراف ایشان از سرمایه گذاری در بنادر ایران نشود.

از سوی دیگر، فرصت های زیادی برای بهبود وضعیت بنادر ایران وجود دارد. با توجه به موقعیت استراتژیک کشور و نیاز به توسعه زیرساخت های لجستیکی، می توان از تجارب کشورهای پیشرفته در زمینه فناوری های نوین استفاده کرد. همکاری با شرکت های بین المللی می تواند به انتقال دانش و فناوری های جدید کمک کند و بهبود چشمگیری در عملکرد بنادر ایران ایجاد کند.

فناوری های نوین در لجستیک دریایی

۱. اینترنت اشیاء (IoT)

اینترنت اشیاء به عنوان یک فناوری کلیدی، امکان جمع آوری و تحلیل داده های لحظه ای را فراهم می کند. این فناوری می تواند به طور قابل توجهی هزینه های لجستیک را کاهش دهد. طبق برآوردها، شرکت هایی که از IoT در زنجیره تأمین خود استفاده می کنند، می توانند تا ۳۰ درصد از هزینه های عملیاتی خود را کاهش دهند. این کاهش هزینه به ویژه در حمل و نقل و انبارداری قابل توجه است.

۲. هوش مصنوعی (AI)

هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای بهبود پیش بینی تقاضا و مدیریت زنجیره تأمین عمل می کند. با استفاده از الگوریتم های یادگیری ماشین، شرکت های لجستیکی می توانند روندهای بازار را تحلیل کنند و تصمیمات بهتری اتخاذ نمایند. این فناوری می تواند به کاهش هزینه های انبارداری و حمل و نقل کمک کند و به این ترتیب سودآوری شرکت ها را افزایش دهد.

۳. بلاک چین

بلاک چین به عنوان یک فناوری نوین در صنعت لجستیک، شفافیت و امنیت را به معاملات دریایی اضافه می کند. با استفاده از این فناوری، تمامی اطلاعات مربوط به معاملات به صورت دیجیتال و غیرقابل تغییر ثبت می شود. این ویژگی می تواند به کاهش تقلب و فساد در زنجیره تأمین کمک کند و به این ترتیب اعتماد را در بازار افزایش دهد. آمارها نشان می دهند که بازار بلاک چین در لجستیک تا سال ۲۰۲۵ به ۴ میلیارد دلار خواهد رسید.

تأثیر فناوری های نوین بر لجستیک دریایی

۱.بهبود کارایی و کاهش هزینه ها

فناوری های نوین به طور چشمگیری کارایی لجستیک دریایی را بهبود می بخشند. به عنوان مثال، استفاده از IoT و AI می تواند زمان تحویل کالاها را به طور متوسط تا ۲۰ درصد کاهش دهد. این بهبود در زمان تحویل نه تنها به رضایت مشتریان کمک می کند، بلکه به شرکت ها این امکان را می دهد تا هزینه های حمل و نقل را کاهش دهند و در نتیجه، سودآوری خود را افزایش دهند.

۲.افزایش شفافیت و اعتماد

فناوری بلاک چین می تواند به طور مؤثری شفافیت را در زنجیره تأمین افزایش دهد. با ثبت غیرقابل تغییر اطلاعات، تمامی طرفین در زنجیره تأمین قادر به پیگیری وضعیت کالاها و انجام معاملات با اعتماد بیشتری خواهند بود. این موضوع می تواند به کاهش فساد و تقلب در صنعت لجستیک کمک کند و در نتیجه، هزینه های اضافی را به حداقل برساند.  مسئله اعتماد و شفافیت یکی از دغدغه های اصلی سرمایه گذاران و تاجران در همکاری با کشور های در حال توسعه است که در صورت استفاده موثر از این فناوری، این نااطمینانی ها تا حد خوبی مرتفع خواهد شد.

۳.توانمندسازی تصمیم گیری

تحلیل داده های جمع آوری شده از طریق IoT و AI می تواند به تصمیم گیری های استراتژیک کمک کند. شرکت ها می توانند با تحلیل روندهای بازار، تقاضاهای آینده را پیش بینی کرده و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. این توانمندسازی در تصمیم گیری می تواند به بهبود رقابت پذیری و افزایش سهم بازار کمک کند.

چالش ها و موانع

۱. هزینه های بالا برای پیاده سازی فناوری

پیاده سازی فناوری های نوین در لجستیک دریایی به سرمایه گذاری های بالایی نیاز دارد. بسیاری از شرکت ها به دلیل محدودیت های مالی، قادر به سرمایه گذاری در این فناوری ها نیستند. این موضوع می تواند به ایجاد شکاف بین شرکت های بزرگ و کوچک منجر شود و رقابت را تحت تأثیر قرار دهد.

۲. کمبود نیروی انسانی متخصص

کمبود نیروی انسانی متخصص در زمینه فناوری های نوین، یکی از چالش های مهم در صنعت لجستیک دریایی است. بسیاری از کارکنان در این صنعت به آموزش های لازم برای استفاده از این فناوری ها دسترسی ندارند. برگزاری دوره های آموزشی و سرمایه گذاری در مهارت های کارکنان باید در دستور کار قرار گیرد تا شرکت ها بتوانند از مزایای فناوری های نوین بهره برداری کنند.

۳. نگرانی های امنیت سایبری

افزایش اتصال دستگاه ها به اینترنت، خطر حملات سایبری و نفوذ به داده ها را افزایش می دهد. این موضوع می تواند به اعتبار و عملکرد شرکت ها آسیب بزند. بنابراین، نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت های امنیتی و ایجاد پروتکل های امنیتی مناسب برای حفاظت از داده ها وجود دارد. به ویژه در صنعت لجستیک، جایی که اطلاعات حساس در جریان است، این موضوع اهمیت دوچندان می یابد.

فرصت ها

۱. رشد بازار لجستیک دریایی

با توجه به رشد تجارت جهانی و افزایش تقاضا برای کالاهای وارداتی و صادراتی، بازار لجستیک دریایی در خاورمیانه فرصت های چشمگیری را پیش رو دارد. کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال توسعه بنادر و بهبود زیرساخت ها هستند که می تواند به رشد این صنعت کمک کند. این رشد نه تنها به افزایش درآمد ملی کمک می کند، بلکه می تواند به اشتغال زایی و توسعه اقتصادی منطقه منجر شود.

۲. همکاری های بین المللی

افزایش همکاری های بین المللی در زمینه لجستیک دریایی می تواند به تبادل دانش و فناوری کمک کند. کشورهای حاشیه خلیج فارس می توانند با ایجاد شراکت های استراتژیک، به بهینه سازی فرآیندهای لجستیکی و کاهش هزینه ها منجر شوند. این همکاری ها می توانند شامل تبادل فناوری، آموزش و توسعه زیرساخت ها باشند که به بهبود کلی صنعت لجستیک کمک خواهد کرد.

۳. نوآوری در خدمات لجستیکی

نوآوری در خدمات لجستیکی به ویژه در زمینه حمل و نقل دریایی می تواند به ارائه خدمات بهتر و رقابتی تر کمک کند. استفاده از فناوری های نوین برای ارائه خدمات سریع تر و مطمئن تر، می تواند به جذب مشتریان بیشتر و افزایش درآمد شرکت ها منجر شود. به عنوان مثال، ارائه خدمات حمل و نقل سریع و مطمئن، می تواند به افزایش سهم بازار و سودآوری شرکت ها کمک کند.

نتیجه گیری

فناوری های نوین به ویژه IoT، AI و بلاک چین، به عنوان محورهای اصلی تحول در لجستیک دریایی در خاورمیانه به شمار می روند. این فناوری ها نه تنها به افزایش کارایی و کاهش هزینه ها کمک می کنند، بلکه باعث بهبود تجربه مشتری و افزایش اعتماد در معاملات نیز می شوند.

بنادر ایران نیز در صورت کاهش تحریم ها و تنش ها، با استفاده از این فناوری ها و بهبود زیرساخت ها می توانند ایران را به یک هاب اصلی در منطقه و جهان تبدیل نمایند. با وجود چالش های موجود، فرصت های قابل توجهی نیز وجود دارد که می تواند به بهبود صنعت لجستیک دریایی ایران کمک کند.
اعتمادسازی در سطح بین المللی و سرمایه گذاری در این فناوری ها در کنار توجه به نیازهای روز صنعت، کلید موفقیت بنادر ایران در نسل جدید لجستیک دریایی خواهد بود.